Udaberri matematikoa

Loreak matematikoki egiteko

Lorategi matematikoa

Naturan matematika azaltzen da.Hau  aurkitzeko lorategian ariketak.Fibonacci segida

NOE ZAHARRAREN LEGATUA

Noe zaharraren legatua


Orain dela 65 milioi urte dinosauruak suntsitu zireneko arotik hona, biodibertsitatea beste inoiz baino larriago dabil. Arazoaren gune beroa oihan tropikaletan dago kokatuta: berez, 10 milioi espezie-edo bizi dira Lurrean, eta horietatiko % 50-90 oihan tropikaletan. Alabaina, berauetan urtean 17 milioi hektarea garbaltzen dira eta erritmo horrekin, zientzilarien ustez, espezie guztien % 20 suntsituta gerta daiteke hurrengo 30 urteotan.

Biodibertsitatea eta beronen krisiak

Biodibertsitate hitza ingelesezko “biological diversity” terminoaren kontrakzioa da, eta bizidunen espezie-kopurua adierazteko erabiltzen da normalean. Alabaina, ikuspegi zehatzagoa erabiliz, biodibertsitatea hierarkikoki antolaturiko hiru kategoriatan sailkatzen da, bizidunen hiru alde nagusiak aintzat hartuz: geneak, espezieak eta ekosistemak.


Dirudienez, orain dela 65 milioi urte meteorito batek talka egin zuen Lurraren kontra. Fenomeno horren ondorioz hauts-hodei erraldoia hedatu ei zen atmosferara, halatan non, eguzkitiko argi-izpien bidea oztopatu baitzuen, fotosintesia ezinezko bihurtu zelarik. Hori dela eta-edo, katea trofikoek disturbantzia handiak pairatu zituzten luzaroan, makina bat espezie suntsitu egin zelarik: denok ezagutzen ditugun dinosauruak, edota ammoniteak. Esaten denez, osotara faunaren % 75 desagertu zen. Geroztik, milioika urte-mordoa iragan zen, suntsipen aurretiko biodibertsitate-maila bera berriro lortu arte. (K. Nuñez-Betelu).

Lehenengoari gagozkiolarik, dibertsitate genetikoa espezie baten barruko geneen eraniztasuna da. Beronek espezie baten populazio desberdinak besarkatzen ditu (esate baterako arrozaren milaka barietate tradizionalak Indian), edota populazio baten aldakortasun genetikoa (zeina, adibidez, oso handia baita Indiako errinozeroen artean eta oso txikia gepardoen artean). Oraintsu arte, eraniztasun genetikoaren neurketak zoo eta jardin botanikoetako espezieetan burutzen ziren, baina gero eta usuago egiten dira espezie basatietan ere. Estimazioen arabera, orotara 109 gene daude.

Bestalde, espezieen dibertsitatea esanda, lurralde batean bizi diren espezieen eraniztasuna ulertzen da. Berori zenbait modutara neur daiteke, eta zientzilariak ez dira ados jarri metodorik onena zein den erabakitzeko. Esate baterako, sarritan erabiltzen den parametroa lurralde bateko espezieen kopurua da, hau da, “espezie-aberastasuna”, baina parametro zehatzagotzat jotzen da “dibertsitate taxonomikoa”, beronek espezieen arteko kidetasun-maila kontutan hartzen baitu. Adibidez, hegazti-espezie bi eta narrasti bat dituen irlak dibertsitate taxonomiko handiagoa edukiko du, narrastirik ez eta hiru txori espezie dauzkan beste irla batek baino.

Beraz, gainerako espezie guztiak batera hartuta baino kakalardo-espezie gehiago egoteak, horrek ez du espezieen dibertsitate taxonomikoa emendatuko, kakalardo guztiak elkarren ahaide baitira. Modu berean, askoz gehiago dira espezie lurtarrak itsastarrak baino, baina, lurrekoen arteko kidetasun-maila estuagoa denez, dibertsitate taxonomikoa handiagoa da itsasoan, espezie gutxiago egon arren. Azken baieztapenak nolabaiteko kontraesana daroa bere baitan eta, hori dela eta, zenbait autorek dibertsitate taxonomikoari “disparitate” deritzote. Horrela eginez, itsasoko biztanleen arteko disparitate apartaz mintza gaitezke, lur lehorreko dibertsitatea minimizatu barik baina.



Dirudienez, orain dela 65 milioi urte meteorito batek talka egin zuen Lurraren kontra. Fenomeno horren ondorioz hauts-hodei erraldoia hedatu ei zen atmosferara, halatan non, eguzkitiko argi-izpien bidea oztopatu baitzuen, fotosintesia ezinezko bihurtu zelarik. Hori dela eta-edo, katea trofikoek disturbantzia handiak pairatu zituzten luzaroan, makina bat espezie suntsitu egin zelarik: denok ezagutzen ditugun dinosauruak, edota ammoniteak. Esaten denez, osotara faunaren % 75 desagertu zen. Geroztik, milioika urte-mordoa iragan zen, suntsipen aurretiko biodibertsitate-maila bera berriro lortu arte. (K. Nuñez-Betelu).

Azkenik, ekosistemen dibertsitatea aurreko biak baino zailagoa da neurtzeko, mugak ez baitaude klaru. Hortaz, orain arte burutu diren ekosistemen sailkapen globalak oso gutxi gora-beherakoak dira.

Edozelan ere, egungo egunean biodibertsitateari buruzko aipamenak entzuten ditugunean, ez dira gehienetan berorren sailkapenaren ingurukoak izaten, ez. Autua biodibertsitatearen krisia izan ohi da. Alabaina, krisi horren baitan elkarrekin gardainaturiko arazo zabal eta larri bi bereiz ditzakegu. Batetik, biodibertsitatearen ezagumenduaren krisia: orain arte denetara 1,4-1,8 milioi espezie deskribatu badira ere, kopuru hori zifra errealaren oso parte txikia bide da. Hau da, kuestio honekiko gure ezjakintasuna ikaragarria da, eta, urteko 13.000 espezie berri deskribatu arren, erritmo horrekin segituz gero mende bi, berrehun urte!, beharko dira adituen ustez espezie guztien katalogoa ixteko.

Bestalde, biodibertsitatearen galeraren krisia dugu, suntsipen masiboaren fenomenoa, alegia. Espezie bakoitza, hala balea zein barrengorria edo beste edozein, eboluzio biologikoaren esperimentu bereiztu bakar baten emaitza ordeztuezinekoa da, baina, zenbait ikerlarik kalkulatu dutenez, urtero eta giza ihardueraren ondorioz 27.000 espezie suntsitzen dira, eurotariko asko eta asko zientziarako oraindik ezezagunak izanik. Beraz, hurrengo 30 urteotan espezie guztien bostena, gehiago ez baldin bada, desagertuko da, batez ere habitat tropikalen deuseztapenaren kausaz.

Honez gero konturatu garenez, biodibertsitatea hiru multzo nagusitan sailkatzen bada ere, bereziki espezieen ikuspegitik aztertzen da gehienetan, berori baita arazoa oratzeko modurik praktikoena.



Bizidunen talde nagusien proportzioak, deskribaturiko espezieen kopuruak kontutan hartuta. Kalkulurako orotara 1,7 milioi espezie kontsideratu dira. Parentesietan doazen zenbakiak, hurrenez hurren, kopuru absolutuak eta berauei dagozkien portzentaiak dira. Adituen ustez, birus, bakterio eta algen kopuruak ez dira fidagarriegiak; onddo, protozoo eta nematodoenak ere nahikoa irristakor omen. Intsektuen kopururako asumitu egin da koleopteroak 400.000 direla, lepidopteroak 150.000, himenopteroak 130.000 eta dipteroak 120.000 espezie (Iturria: Global Biodiversity, WCMC, 1992). (I. Gomendiourrutia).
Bizidunen talde nagusien proportzioak, deskribatu gabeko espezie posibleen estimazioak kontuan edukirik. Kalkuluak estimazio nahikoa kontserbakorretan oinarritu dira: orotara 12,5 milioi espezie kontsideratu dira. Aurreko irudiko proportzioekin alderatuz, ohar gaitezen hainbat portzentaia mugitu egin direla. Portzentaia beherantz joan bada (ornodunena zein lepidopteroena, kasu), hori, taldea erlatiboki ondo aztertuta dagoelako izango da, halako moldez non ez baita espezie berri askorik espero. Ostera, portzentaiak gora egin badu (himenopteroenak edo bakterioenak), taldea oraingoz nahikoa gutxi ezagutzen dela pentsatu behar dugu, eta etorkizun hurbilerako makina bat espezie berriren deskribapena iguriki dela. (Iturria: Global Biodiversity, WCMC, 1992). (I. Gomendiourrutia).

Esploratu gabeko biosfera

Berrehun urte baino gehiago dira Carolus Linnaeus-ek (1707-1778) hasiera eman ziola inoiz planteatu den zientzi proiektu ausartenetariko bati: gure planetan bizi diren animali eta landare-espezie guztien deskribapen sistematikoa egiteari. Sasoi hartan proiektu horrek berritasun osoa zekarren aldean, oinarrizkoa suertatu zelarik mundu naturalaren ulerkera razional eta progresistarako. Proiektuaren abiapuntua Europako hiriburu nagusietako natur historiazko museo eta jardin botanikoen fundazioko urteekin batera gertatu zen. Euskal Herria bera ere ez zen joera horretatik guztiz at geratu, eta 1776. urtean Bergarako Erret Mintegia eratu zen, apala eta korronte nagusiekiko periferikoa izan bazen ere.



Burutu diren kontaketen arabera, urtean 13.000 espezie berri deskribatzen dira aldizkari espezializatuetan. Deskribatu esanda ondokoa adierazi gura dugu: zientziarako lehen aldiz aipamen formala egiten dela, hau da, horrelako aldizkarietan espezie berria bataiatu egin dela izen binomialaz (latinaren itxurako horretaz) eta dagokion deskribapen gutxi-aski zehatzarekin argitaratu dela (batzuetan argazki eta marrazkiak barne), gainerako espezie antzekoetatik zertan bereizten den argudiatuz. Espezie berrien deskribapenerako harrobi ikaragarria da euri-oihana: batetik, biosferako alderik erlatiboki ezezagunena delako, eta bestalde, lurralderik joriena ere badelako. Ekuatore-Gineako potxolada bizi hau zientziarako deskribatu gabe dago ziurrenez. (B. Gomez).

Espezieen eraniztasunaren deskribapen sistematikoak urteetan zehar segitu zuen. Esate baterako, Linnaeus-ek idatzitako Systema Naturae liburuaren 1753. urteko argitalpenak 549 animali espezie bildu zituen, baina, 1758.ean kaleratutako hamargarren edizioak 4.387 inkluditu zituen (9.000 bizidun-espezie orotara); zer esanik ez, harez gero deskribaturiko espezieen kopurua ikaragarriro hazi da, gaur egun milioitik gorakoa izanik.

Alabaina, denboraren joan-etorriaz aldatu egin dira jendearen interesa eta irudimena erakartzen dituzten ikerketa-eremuak, eta, beraz, aldatu egin dira politika zientifikorako arduradunek sustatutako ikerketa-lerroak. Izan ere, biztanleriaren gehiengo informatuak ostondoaren esplorazioa, partikula subatomikoen karakterizazioa edota bizidunen kode genetikoaren azterketa aukeratuko lituzke egungo zientziaren eginbehar premiazkoenen zerrendarako; eta hein berean, jakina, eraniztasun biologikoaren deskribapena, sistematika izenaz ezagutzen dugun eremu hori, anakroniko eta hautsez betea begitanduko litzaioke.

Edozelan ere, pentsatu ahal dugu mundua osorik esploratuta dagoela, puntarik punta. Izatez, mendi eta ibai gehienei izena esleitu zaie, itsas hondoa ere leize sakoneneraino kartografiatu da, eta atmosfera bera ere zeharka moztu eta kimikoki analizatu da; areago, gure planeta osoa etengabe ikuskatuta dago satelite bidez espazio sideraletik. Bestalde, ustez azken kontinente birjina, Antarktika alegia, honez gero ikerketa-gune bihurtu da eta bai turismo karuenerako jomuga ere. Baina, horrela izanik ere, biosfera esploratu gabe dago.



Munduko oihan-azalera nagusiak hiru dira: eskualde amazoniarra, Afrikako erdialdekoa (Zaire eta inguruak) eta Asiako hegoekialdea (batez ere, Indonesia, Malaysia eta Ginea Berria). Halaber, euri-oihanezko gune zabalak daude Ertamerikan, Brasilgo kostalde atlantiarrean, Afrikako alde subsahararrean, Madagaskarko ekialdean, Indian, Indotxinan, Filipinetan eta Australiako alde septentrionalean (argazkikoa); Puerto Ricon, Hawaii eta Sri Lanka-n zenbait gune txiki daude oraindik. Lurreko azalera emergituaren % 6 denetara: berton bizi da biodibertsitate gehiena. (J.R. Aihartza).

Badakigu berba gehienen esangura erabilerarekin batera aldatuz doana. Eta horrelaxe jazo da biosfera terminoarekin ere. Eduard Suess (1831-1914) geologo austriarrak argitaratu zuen lehen aldiz 1875. urtean, Lurraren geruza desberdinen sailkapena ezartzeko: litosfera, hidrosfera, biosfera eta atmosfera. Hala ere, Vladimir Vernadskij (1863-1945) mineralogista errusiarrak garatu zuen biosfera kontzeptua. Haren hitzetan, biziak okupaturiko lurrazalaren lekune singlea da biosfera (1926); hau da, perspektiba honen barruan, gure planetako biziak osotasun bat gauzatuko luke, multzo zatiezin bat, biosferaren beraren estruktura eta mekanismora gardainaturikoa. Biosfera, ba, amaraun sotila da, milioika urtetan ehundutakoa, litosfera, hidrosfera eta atmosfera tartean eta beroriekiko interakzio taigabean.

Esan dugunez, biosfera esploratu gabe dago, argiztu beharrean: Linnaeus-en proiektua abiatu eta berrehun urte geroago, mundu ezezagunean mugitzen garela esan daiteke. Eta, nahiz eta orain arte 1,4 milioi espezie deskribatu diren, Lurreko espezie bizi guztien kopuru erreala zehaztu gabe dago, dirudienez 10 eta 100 milioi bitarte horretako punturen batean. Gainera, inork ezin du esan zifra biotatik zein dagoen kopuru errealetik hurbilago. Bestalde, izen zientifiko formala jaso duten espezie guzti horietatik, % 10 baino gutxiago aztertu da azaleko anatomia baino maila sakonagoan. Hortaz, arrazoi du poetak, neurri batean behinik behin, “lurrak orain ere infinituak ditun haur-oina tipientzat” dinoskunean.

Lurreko espezieen aberastasun globala kalkulatzeko burutu diren estimazioak harrigarriro aldakorrak izan dira. Egin diren proiekzio batzuk argudio intuitibo batean oinarritu dira, hain zuzen ere talde desberdinen kontzentrazio erlatiboak kontutan hartuz. Horrela, ondo aztertutako espezie-taldeetan, adibidez hegazti eta ugaztunetan, espezie tropikalak lurralde septentrionaletan bizi direnen bi halako dira, hor nonbait. Intsektuei dagokienez, hobeto ezagutzen dira fauna septentrionalak tropikalak baino: identifikaturiko intsektu guztien bi herenak tropikoetatik kanpo bizi dira; hala ere, espezie tropikalen eta septentrionalen arteko erlazioa hegazti eta ugaztunetan bezalakoa izango balitz (oinarri gehiegirik gabeko hipotesia berau), orduan identifikatubako intsektu tropikal bi egon beharko lirateke, deskribatutako intsektu-espezie septentrional bakoitzeko. Arrazonamendu-hari honetatik taldez talde joango bagina, orain arte erregistraturiko espezie-kopurua, hots, 1,4 milioi, 5 bat milioi bihurtuko litzaiguke denetara.



Munduko oihan-azalera nagusiak hiru dira: eskualde amazoniarra, Afrikako erdialdekoa (Zaire eta inguruak) eta Asiako hegoekialdea (batez ere, Indonesia, Malaysia eta Ginea Berria). Halaber, euri-oihanezko gune zabalak daude Ertamerikan, Brasilgo kostalde atlantiarrean, Afrikako alde subsahararrean, Madagaskarko ekialdean, Indian, Indotxinan, Filipinetan eta Australiako alde septentrionalean (argazkikoa); Puerto Ricon, Hawaii eta Sri Lanka-n zenbait gune txiki daude oraindik. Lurreko azalera emergituaren % 6 denetara: berton bizi da biodibertsitate gehiena. (J.R. Aihartza).

Biodibertsitate globalaren estimaziorako Terry Erwin-ek, adibide ospetsu samarra ekartzearren, beste ildo bat segitu zuen: zuhaitz tropikalen adaburuetako koleopteroen fauna aztertu zuen. Horretarako, Luehea seemannii ezki tropikalaren adaburua fumigatu zuen intsektizida-laino biodegradagarri batez; hiru urtarotan zehar Erwin-ek 1200 kakalardo-espezie aurkitu zituen, baina ez ditu guztiak identifikatu eta sailkatu, eta ez daki inbentariatzeko zenbat falta zaizkion. Horrela izanik, estimaziorako beste bide bat segitu du. Hasteko, hauteman behar zuen zenbat koleoptero-espezie dauden zuhaitzarekin estekatuta eta zenbat diren arbola-mota askotan zabalduta daudenak. Ondoko aierua egin zuen: koleoptero herbiboroen % 20 zuhaitz tropikalen bati asoziaturik dago.

Abiapuntu honetatik, zuhaitz jakin batek adaburuan espezifikoki 160 koleoptero-espezie dituela estimatzera ailegatu zen. Bigarren urrats batean, eta koleopteroen hurbilketan oinarrituz, arbola-espezieko zenbat intsektu-espezie dauden deduzitu zuen: intsektu ezagun guztien % 40 koleoptero izanez, eta suposatuz proportzio hori zuhaitz tropikalen adaburuetan ere gordeko dela, zuhaitz-espezie bakoitzaren adaburuan 400 intsektu espezie espezifiko aurkituko bide dira. Hirugarren urrats bat emanez, zuhaitz osoko intsektu-kopurua proiektatu zuen: adaburuak arbola osoan bizi diren intsektuen bi herenak dauzkala kontsideratuz, zuhaitz tropikalen espezie bakoitzeko 600 bat intsektu espezie bizi direla onar dezakegu. Azkenik, eta normalean irizten denez, tropikoetan 50.000 zuhaitz-espezie daudela ontzat emanez, lortuko genukeen kopurua ondokoa da: 30 milioi intsektu-espezie lurralde tropikaletan. Kopuru hori handiagoa litzateke mundu osoko intsektuak kontsideratuko bagenitu.

Horrela zein bestela, eta asagoegi iritsi garela pentsatu arren, badugu urrutiago joaterik. Zenbait autorek adierazi dutenez, artropodo- eta landare-espezie bakoitzak gutxienez ondokoak dauzka bere bizkar: nematodo bat, protozoo bat, bakterio bat eta birus bat. Hau da, fauna parasitikorako egindako suposamendu hori benetakoa izatekotan, estimazio desberdinetan lorturiko emaitzak bostkoiztu egin beharko genituzke: kopuru globala 100 milioitik gorakoa liteke.

Kopuruak kopuru, bizidun-talde konkretu batzuen sailkapenaz arduratzen diren zientzilariak, ehunzango edo iratzerenak adibidez, organismo jakin horien biologiaren aditu bakarrak izaten dira normalean. Gutxi gora-behera, horietako 1.200 espezialista daude Iberiar penintsulan, bertako milaka animali, landare- eta onddo-espezieak identifikatu eta sailkatzeko.



Egunez egun eta segundoko hektarea bateko abiaduraz desagertzen ari dira euri-oihanak. Eta hori hainbat arrazoi tarteko: nekazaritza tradizionala dela eta (argazkian bezala), edo sarriagotan nekazaritza estentsiboagatik, bestetzuetan ganadurako belardiak lortzeko, luxuzko oholak esportatzeko, edota erregaia eskuratzeko (mila milioi lagunek egurraz elikatzen dute sua). (B. Gomez).

Iparramerikarako inoiz aipatu den sistematikari-kopurua 10.000koa izan da, eta kopuru globalak zifra hori hirukoiztu egin dezake. Hegoamerika eta Afrika subsahararrean (hots, biodibertsitate gehiena kokatzen deneko lekunean), 1.500 bat sistematikari arituko dira: bizidun tropikalen adituek nekez lortzen dute % 5eko portzentaia, organismo guztien gehiengo zabalarekin badihardute ere. Eskasia horren adibide tipikoa, termiten espezialistena dateke: termitak zuraren deskonposatzaile garrantzitsuak dira eta bai lurzoruaren berriztatzaileak (zizareak bezala), izurri-sortzaile nabarmenak eta tropikoetako animali biomasaren % 10; ba, hala ere, hiru pertsona koalifikatu besterik ez daude mundu osoan termiten sailkapenean aritzeko.

Behar den bezala prestaturiko jende-kopurua arras urria izanik, badirudi Lurreko biodibertsitate itzelaren azterketa gure posibilitateetatik kanpo dagoela. Baina, fisikako zenbait esparrutan lortu denarekin konparatzen bada, edo genetika molekularrean beste aipamen bat egitearren, orduan, erronka horren magnitudea hain neurribakoa ez dela ikusiko da. Hamar milioi espezieren prozesamentua 50 urtetan erdiets daiteke, are eta orain arteko metodo inefizienteak erabiliz ere. Demagun, Wilson-ek egin duen bezala, sistematikari batek urteko 10 espezieren erritmo astitsura egiten duela lan, martxa horrek laginketa-bidaiak, bildutako material biologikoa identifikatzeko laborategiko beharrak eta argitarapenak inkluditzen dituelarik, gehi oporrak edota familiarentzako tarteak.

Ba, horrelako lan-erritmoarekin milioi bat urte beharko lirateke eginbeharra burutzeko. Baldin eta sistematikan diharduten zientzilarien bizitza profesional emankorra 40 urtekoa dela onartuz, 10 milioi espezieren deskribapenak 25.000 bizitza profesional beteko lituzke. Kopuru ikaragarria dela iruditu arren, beharrezko sistematikarien multzo hori Estatu Batuetako zientzilari aktiboen populazio osoaren % 10 baino txikiagoa da. Eta, zer esanik ez, sistematikarien lanak askoz arinago egin daitezke, gaur egun erabilera zabaleko gertatzen ari diren teknika berriez baliatuz.

Linnaeus-ek hasitako proiektua behingoz bukatzeko ordua ailegatu da: biosfera osoa kartografiatu behar da orain. Helburu hori betetzeko arrazoi premiazkoena biodibertsitatearen azterketak denbora-muga bat duela da, zientziaren gainerako eremuek ez bezala. Muga bat, zeren espezieak desagertzen ari baitira, abiada bizian desagertzen, batez ere giza iharduerek ondorioztatutako habitat naturalen deuseztapenaren kausaz. Kontura gaitezen: espezie-suntsipenak egungo tasarekin segituz gero, 2020. urterako gaur egungo biodibertsitate osoaren bostena, edo gehiago, iraganeko kontua izan daiteke.




Histograma honetan biosfera ezagun eta ezezagunaren arteko aldea adierazi da, bizidun-talde nagusiei dagokienez. Badago zenbait kontu aipagarri. Batetik, eta goitik behera goazela, intsektuen nagusigo erabatekoa ikus daiteke, espezie-kopuruari doakionean. Bestalde, oso nabarmena da gorri-koloreak duen garrantzia, hau da, estimazioen arabera talde gehienetan oraindik ezagutzeke dagoenak. Hirugarrenez, argi dago soilik ornodunen taldea (eta landareena neurri apalagoan) deskribatu dela bere osotasunean ia. (I. Gomendiourrutia).

Meteoritoa baino ankerragoak

Zenbat espezie ari da desagertzen? Biologoek ezin dute esan modu absolutu batez, zeren, hasteko, ez baitakigu Lurreko espezie-kopurua sikieran zein magnitudetakoa den. Baina, hurrengo lekuan ezin da munduko habitat gehienen urteroko galera-portzentaia estimatu, ez baitira horretarako beharrezkoak diren ikerketak burutu. Hortaz, ezin jakin urteko zenbat espezie suntsitzen diren koralezko arrezifeetan, basamortu desberdinetan edota larre alpetarretan.



Egunez egun eta segundoko hektarea bateko abiaduraz desagertzen ari dira euri-oihanak. Eta hori hainbat arrazoi tarteko: nekazaritza tradizionala dela eta (argazkian bezala), edo sarriagotan nekazaritza estentsiboagatik, bestetzuetan ganadurako belardiak lortzeko, luxuzko oholak esportatzeko, edota erregaia eskuratzeko (mila milioi lagunek egurraz elikatzen dute sua). (B. Gomez).

Hala ere, habitat aberatsenari buruzko, hau da, euri-oihan tropikalei buruzko, hurbilketa egin daiteke, bertako espezieen gutxi gora-beherako suntsipen-tasa kalkula daitekeelarik. Hurbilketa hori egitea posiblea da, zeren euri-oihanen deuseztapen-tasa ebaluatu ahal izan baita. Oihanaren azalera-murrizketatik abiatuz, espezieak desagertzen direneko tasak inferitu ahal dira, hau da, suntsipen-tasak eskura daitezke. Eta oihan tropikalek Lurreko animali eta landare-espezieen erdia baino gehiago dutenez, suntsipen-tasa horiek biodibertsitate osoaren galeraren norainokoa antzematea posibilitatuko digute: galera globalaren larritasun-maila diagnostikatu ahal da horrela.

Mundu osoko euri-oihanak 1989. urtean 8 milioi km2-raino murriztu ziren, alegia, aro prehistorikoetan zuten hedaduraren erdia baino zertxobait gutxiagora. Deuseztapen-tasa urteko 142.000 km2-koa zen urte horretan, hau da, egungo hedaduraren % 1,8; 1979. urtean deuseztatu zenaren doblea ia (= 75.000 km2). Kontuak eginez eta gure pertzepziorako erraztuz: Euskal Herriaren azalera 7 biderrez da galera hori, edo, beste modu batez adieraziz, futbol-zelai bat segundoko.

Oihan tropikalen atzerakada ikaragarri horrek zelan eragiten du biodibertsitatearen gainean? Suntsipen-tasa estimatzeko, ekologian nahikoa ezagun den erlazio bat erabiltzen da, alegia, habitat baten azalera eta bertako espezie-kopuruaren artekoa. Modu honetako modelo matematikoak ohizkoak izaten dira zientzian, zuzeneko neurketak ezinezkoak direneko kasuetan; berorien ondorioz, lehen hurbilketak lortzen dira, gerora asko eta asko hobe daitezkeenak, baldin eta urratsez urrats ereduak doituz badoaz eta datuak ugarituz.



Sarri askotan, suntsipen-prozesuaz zerbait entzuten dugunean, asagoko adibideak, urrutikoak, izaten dira mintzagai: balea antarktiarra, panda zein errinozeroa. Alabaina, suntsipena gure begien aurrean gertatzen ari den fenomenoa da, ikusi egiten ez badugu ere. Esate baterako, argazkiko Gentiana lutea (errosta du izen euskaraz) Ordesako parkean behatu dugu. Behinola, errosta oso ugari zen Gorbeia inguruetako belardietan, eta, bertako artzain zahar baten berbetan, joan den mendeko bukaeran gurdikadaka jaisten ziren bere errizomak, botiketarako saltzen baitziren. Gaur egun, nekez aurkituko dugu errostarik Gorbeian: landare bakanen bat edo. (Z. Arteaga).

Lehen modelo bat, sarritan behaturiko S = c Az espezie/azalera erlazioan oinarritu da, non, hurrenez hurren, S, espezie-kopurua, A, habitataren azalera, eta, c eta z, lekuz leku eta talderik talde aldatzen diren konstanteak baitira. Suntsipen-tasaren kalkulurako c hori enoratu ahal da; z da benetan garrantzitsua. Kasu gehienetan z-ren balioa 0,15-0,35 tartean egoten da. Balore zehatza bizidun-motaren eta habitataren araberakoa izaten da: espezieak habitatean zehar erraz barreiatzen direnean, z txikia ohi da.

Adibidez, hegaztiek z-ren balore txikiak dauzkate, eta lur-marraskiloek, ostera, handiak. Zenbat eta z-ren balioa handiagoa izan, gehiago urrituko da espezieen kopurua azalera murriztutakoan. Honekiko arau enpirikoaren arabera, azalera konkretu bat jatorrizko tamainaren hamarrenera murrizten denean, espezie-kopurua erdira jaisten da. Berau gertatzen da z = 0,30 denean, eta naturan behatutakoarekin ondo doitzen da.

Aipatu dugun legez, 1989. urtean euri-oihan guztien azalera % 1,8ko tasarekin murrizten ari zen, eta nahikoa arrazonagarriro pentsa daiteke 90.eko hamarkadaren hasieran horrelaxe segitu duela. Balio tipikotzat z = 0,30 emanez, urteko azalera-murrizketak espezieen kopurua % 0,54 urritzea eragingo du, minimoa % 0,27 (z = 0,15 eginez) eta maximoa % 0,63 (z = 0,35 eginez) liratekeelarik. Zer esanik ez, z txikia duten taldeak gutxien erasandakoak izango dira, eta handia dutenek ondorio larriagoak pairatuko dituzte. Horrela izanik, espezie-talde gehienek z-ren balio txikiak badituzte, suntsipen tasa globala % 0,27ra hurbilduko da, eta % 0,63ra kontrakoa gertatuko balitz. Oraingoz ez dago nahikoa daturik tasa erreala mutur bi horien arteko zein puntutan dagoen esateko.

Euri-oihanaren deuseztapenak tasa horrekin 2022. urterarte segituko balu, momentu honetan dauden oihanen erdia desagertuko litzateke. Gertaera horrek sortuko lukeen suntsipena % 10aren (z = 0,15 eginez) eta % 22aren (z = 0,35 eginez) artekoa izango genuke. Kalkulu horretarako z-ren batazbesteko balio tipikoa erabiliz (z = 0,30), % 19ko suntsipena aterako litzaiguke. Hau da, deforestazioak beste 30 urtez oraingo tasan segituz gero, oihan tropikaleko espezieen hamarrenetik laurdenera desagertuko dira.



Txikitan irakatsi zigutenez, Noe gizon justuak ehun urteko trabailua eman zuen arka itzela egiten, animali espezie guztietatik ar-emea beregan ostatatu ahal izateko, dilubioko uretan ito eta gal ez zitezen. Hortaz, suntsipen masiboa ekidin zuela esan daiteke: ez meteoritoarena, berrogei eguneko uholdearena baino, eta animali erreinu osoa-edo gobernatu zuen amoltsuki guretzat, Jainkoaren kreazioa geuganaino begiratu eta ekarririk. Gure aldetik, ostera, zentaila-hotsean aritu gara ondare bizi hori xahutu eta irioten: suntsipen-prozesuari eman zaion bultzada geldiezineko horrekin, laster batean ez da deus geratuko hurrengo belaunaldietarako Noek salbatutako biodibertsitatetik.

Eta oihan tropikalak biologoek uste duten bezain joriak baldin badira, kalkulatu dugun galera hori bera bakarrik espezie-kopuru globalaren % 5-10 litzateke, gehiago ez baldin bada. Oihan tropikalerako lortutako estimazio horri beste zenbait habitat aberatsen (koralezko arrezife, laku, ibai eta abarren) estimazioak batuz, detxemaketaren balioa beldurgarri bilakatzen da: habitat guztiak aintzat hartuta, suntsipena % 20koa izan daitekeela kalkulatu da posibilitate oso probable gisara, eta hori, gaur egungo ingurune deuseztapena mantenduz gero.

Biodibertsitatea zelako arintasunez doa desagertuz? Ez dago modurik mundu osoko euri oihanetan urteko desagerturiko biodibertsitatea zenbatzeko, are eta hegaztiena bezain ondo ezaguturiko taldeetan ere ez. Edozelan ere, eta gertatzen ari den hemorragiaren zenbatekoaz kontura gaitezen, hurrengo lerrootan suntsipen-prozesuaz dakigunean oinarrituz lortutako estimaziorik kontserbakorrena aurkeztuko dugu. Horretarako, kontutan hartuz oihanaren murrizketa soilaz galtzen diren espezieak (ez organismo exotikoak sartuta, etab.), z-ren baliorik txikiena emanez (z = 0,15), eta onartuz euri-oihanetan 10 milioi espezie bizi direla eta banakera zabalekoak direla, ba, horrelako parametro zuhurrak (eta konklusio ahalik eta optimistena lortzeko sesgaturikoak) erabiliz, orduan ere, emaitza loa kentzeko modukoa da: kondenaturik daude urteko 27.000 espezie. Egunero 74 espezie. Orduro 3 espezie.

Iraganeko denboretan, giza interferentzia barik espezieak gutxi gora-behera milioi bat urtez bizi izan dira batezbeste, erregistro fosilak erakutsi duenez. Hortaz, urteko espezie bat suntsitzen zen milioi espezieko. Giza iharduerak abiada hori ikaragarriro azkartu du euri-oihanean, hain zuzen, mila eta hamar mila bitarteko aldiko gehikuntza jasan duelarik. Begi-bistakoa da historia geologikoan zeharreko suntsipen-episodio itzelenetarikoan gaudena.

Zientzia.net orrialdetik hartutako testua.

BIODIBERTSITATEAREN KONTSERBAZIOA

Biodibertsitatea kontserbatzea ez da gauza erreza: horretarako hartzen diren ekintzek horien errentagarritasun ekonomikoa mugatzen duten interes politiko eta sozialekin topo egiten baitute. Biodibertsitatearen ebaluaketa ekonomikoak auakera eman behar du haren babesa lortzeko eman behar diren finantza-baliabideak zehazteko. Gutxi gorabehera, duela hogeita bost urtetik hona (bioteknologia eta ingeniaritza genetikoaren gorakadari esker batez ere) biopirateria ipar aldeko eta hego aldeko herrien interesen arteko gatazken ezaugarri bilakatu da.

Hego aldeko herriak biodibertsitatearen baliabide deribatuen ekoizle dira eta ipar aldekoak berriz kontsumitzaile dira. Arazoa zera da: nahiz eta hego aldeko herriak beren biodibertsitatea babestearren industrializazioa mugatu nahi ez izan, ezin dute onartu ordainik gabe atzerriko industrialariek bere baliabideak bereganatzea.

Biodibertsitatea kontserbatzeko arrazoi garrantzitsuak daude, hau da, murriztu ez dadin edo naturalak ez diren ondorioek kalterik egin ez diezaioten:

• Bariabilitate genetikoaren kontserbazioa. Bariabilitate honi esker, ondorengoaren parte batek, gene egokiak dituenak alegia, ingurugiroaren aldaketei aurre egin eta bizirik irautea lortuko du.

• Gizakien manipulazioak abere eta landareetan odolkidetasuna sustatzen du; honen ondorioz bariabilitate genetikoa eta, beraz, biodibertsitatea galtzen da. Naturak, ordea, senitarteko indibiduoen arteko gurutzaketa gerta ez dadin, estrategia desberdinak dauzka, familia bereko indibiduoen arteko gaitzespena, indibiduo gazteen sakabanatzea, mekanismo desberdinez polenaren barreiatzea, etab.

• Farmaziako eta medikuntza ikerketa. Gaur egun medikamentuen % 25etik gora landaretik datoz eta hauetako askok gaixotasunak sendatzeko erremedioak ikertzeko balio dute (armadiloa adibidez, legenarra harrapatzen duen animalia bakarra).

• Ekosistema bateko harremanen kontserbazioa. Badaude espezie batzuk beste batzuentzat nahitaezkoak direnak, haien elikadura eta ugalketarako beharrezkoak direlako. Landare asko, tropikalak batez ere, beste espezie jakin batzuen menpe daude ugalketarako, esate baterako, intsektu, saguzar, kolibri edo beste animalia batzuen menpe.

• Arrazoi etikoak. Dibertsitate biologikoaren balioa izatez onartu behar da, gizon-emakumeentzat izan dezaken erabilgarritasuna alde batera utzita (gogobetetze moralaren salbuespenarekin).



Paradoxa

Batzuetan kontserbazio-korronteak espezie batzuen babesaren alde egiten du beste batzuk erdeinatuz. Horrela, nahiz eta kontserbazioak biodibertsitatea babestu behar lukeen, honen murrizketa ekar dezake interes desberdinen atzetik joateagatik, ekonomikoak eta produkzioarenak, estetikoak eta kulturalak (erauzten zailak direnak), modaz bestalde. Hori dela eta, espezie batzuen suntsiketa justifikatzen da itsusiak direlako edo traba egiten dutelako; beste batzuk, ostera, ederrak edo maitagarriak direlako, babestu eta merkaturatu egiten dira.



Nork erabaki dezake oihana zelaia baino ederragoa dela eta hura basamortua baino ederragoa dela? Zergatik errazagoa izan ohi da izurdeen babeserako mugimenduaren aldeko laguntzak aurkitzea, marrazoen aldekoak baino, edota tximeleten alde aldarrikatzea eltxo nekagarrien alde baino?

Modek biodibertsitatearen murrizketa ekar dezaketela erakusten duen adibide argia aspidistra da (Aspidistra elatior). Landare apaingarri hau orain dela urte batzuk edozein etxetan aurkitzen zen, gaur ordea ia desagertzear dago.

Biodibertsitate handiko eremuak

Espezieen dibertsitatea latitudearen arabera aldatzen da, handiena tropikoetan izanik eta txikiena poloetan, basamortuak eta gizon-emakumeak bizi diren lekuak alde batera utzita oso baxua delako.

Biodibertsitate handiena duten ekosistemak oihan tropikalak eta koralezko arrezifeak dira.

Oihan tropikalak: Amazonia

Oihan tropikalek lehorreko lurren %7a osatzen dute, hala ere, hemen Lurreko espezie guztien erdia baino gehiago bizi dira. %7 honen barruan, %2 Amazoniari dagokio (7,05 milioi kilometro karratu), eta horren barruan, %60 Brasili dagokio eta %40 Guyana Frantsesari dagokio. Beste oihan tropikal guztiak Asiako Hego-ekialdean aurkitzen dira.

Koralezko arrezifeak

Koralezko arrezifeak biodibertsitate handiena duen ekosistema itsastarra da. Nahiz eta planetaren azaleraren %0,1a bakarrik bete, gutxi gorabehera 93.000 espezie ezagun hartzen ditu bere barnean, hau da, espezie ezagun guztien %5 eta egiazko kopurua 950.000 espezie direla uste da. Arreziferik zabalena eta ezagunena Australiaren Ipar-ekialdeko kostan aurkitzen dena da, Hesi Handia esaten zaiona, 2.000 kilometroko luzera, 145eko zabalera eta 120 metroko altuera duena. Hemen 400 koral espezietik gora eta 1.500 arrain-espezie gutxi gorabehera aurkitu dira.

Animaliak eta landareak Euskal Herrian. Babestutako espezieak

Euskal Herriak galtzeko zorian dauden espezieen katalogo bat du. Errolda publiko bat da, eta hemen, babestuak izateko beharrezkoak diren neurri zehatzak behar dituzten espezie, subespezie eta fauna edo flora populazioak sartzen dira.

Katalogo honetan 4 mehatxu-maila aurreikusten dira, espeziea bizirik irauteko duen arriskuaren arabera (galtzeko zorian dauden espezieak eta espezie ahulak), populazioen tamainaren arabera (espezie bakanak) edo bere balioaren arabera, -zientifikoa, ekologikoa, kulturala, bitxitasuna- (interes berezia duten espezieak). Errolda honen barruan egoteak berekin dakar, aipatutako kategoria batean klasifikatzeaz gain, espezie jakin horren babeserako bete beharreko arauak hartzea eta gestio-plan bat idaztea.

Arriskuan dauden espezieen kokapenari buruz, landareak leku hauetan aurkitzen dira batez ere: mendi eremuetan, labarretan, paduretan, eta kostaldeko sistemetan. Bestalde, fauna nagusiki ingurune hezeetan, harkaitzetan, hostozabalen basoetan eta leize-zulotan aurkitzen da.

Aipamen berezia merezi du, floraren barruan, aipatu dugun legeak babesten dituen hogeita bost zuhaitz. Espezie desberdineko aleak dira Euskal Herriko lurralde osoan banatzen direnak (10 Araban, 5 Bizkaian eta 10 Gipuzkoan).

«« Biodibertsitatea

Ekosistema urtarrak »»

Montxina, Euskal Herriko abelgorri-arraza

Berez Bizkaia eta Kantabriaren arteko mugako abelgorri-arraza da, zerbait eremu zabalagoa duen arren. Basatiak edo erdi basatiak dira animalia hauek eta larrean ibiltzen dira mendian. Tamainaz txikiak dira, bizkargainaren garaiera 120-130 cm-koa izaten dute eta 150-200 kg inguruko pisua, ilaje gorrikoak eta mutur-zuriak izaten dira. Adar motz biribilak izaten dituzte, aurreraka eta gora begira, parentesi-formakoak. Jenio bizikoak dira eta zezenketatan erabili izan da. Emeek, lau urte dituztenetik aurrera, bi urtez behin egiten dituzte umeak. Gaur egun oso gutxi geratzen dira.



Pottoka euskal ponia da

Euskal Herriko zaldi-arraza propioa da pottoka. Animalia txikia da beste zaldi batzuen aldean, 120-130 cm-ko garaiera du eta 200-250 kg pisatzen du, sendoa eta gogorra da, ilaje ilun samarrekoa. Bere ohiko bizilekua mendia da eta han gai da oso baldintza gogorretan bizitzeko, behar izanez gero otea janez eta are jan gabe ere zenbait egunez elurteetan.



Euskal Herriko ardiak

Neolitikoaz geroztik dago artzaintza Euskal Herrian. Mendialde hezean ardi latxa edo manetza, karrantzarra eta eusko-biarnotarra hazten dira. Hauek ile luze zakarra izaten dute eta esnetarako ardiak dira. Eskualde lehorretakoak, berriz, txurra eta merinoa, haragitarakoak, aurkitzen dira.



Enkartazioetako astoa

Jatorriz Bizkaiko Enkartazioetakoa eta ingurukoa da asto-arraza hau. Baserrietan nekazaritza-lanetan laguntzeko erabili ohi zen, baina gaur egun makinek ordezkatu dute ia erabat. Artzainek ere erabiltzen zuten lekualdaketetan zamak garraiatzeko. Abere txikia da; ez da iristen 120 cm izatera garaiera aldetik. Gorri iluna izaten da, mutur argiagokoa. Apatxak finak izaten ditu eta belarriak txikiak. Bada Enkartazioetako Astoaren aldeko Elkarte bat. Gogorra da. XV. mendean, Fray Tomas Zumarraga Mexikoko artzapezpiku durangarrak horrelako astoak bidal ziezaizkioten eskatu zuen, indiarrei zama astunak garraiatzeko lana arintzeko asmoz.

zientzia.net orrialdetik hartutako testua.

LA ESCRITURA DE LOS ANIMALES

Kosmologia

Kosmologia kronologia




http://fyrwet.blogspot.com/2007/11/curso-de-cosmologia.html




http://balthiersmap.blogspot.com/2008/01/cosmologas-antiguas.html








Antes de 1900 [editar]



• Siglo X a. C. – Siglo VII a. C.: los Vedás sientan las bases de la antigua cosmología hindú, según la cual la Tierra es plana y se encuentra inmóvil en el centro del universo, mientras a su alrededor giran todos los astros. El universo atraviesa tres ciclos que se repiten: creación, destrucción y renacimiento, durando cada ciclo 4.320.000 años.



• Siglo VIII a. C.: el indio Iagñavalkia describe el ciclo de 95 años que toma la sincronización del Sol y la Luna.



• Siglo IV a. C.: Aristóteles (384-322 a. C.) instituyó un sistema geocéntrico, en el cual la Tierra se encontraba inmóvil en el centro mientras a su alrededor giraba el Sol con otros planetas. Esta teoría de la Tierra como centro del universo —que a su vez era considerado finito— perduró por varios



• Siglo III a. C.: el griego Aristarco de Samos (310-230 a. C.) propone el modelo heliocéntrico del Sistema Solar. Es la primera persona que concibe este planteamiento.



• Siglo II: Ptolomeo (90-170) propone un modelo geocéntrico, según el cual el Sol y los planeta giran entorno a la Tierra.



• Siglo VI – Siglo IX: Varios astrónomos proponen un universo heliocéntrico, entre ellos se encuentran Aryabhata (476-550) y el afgano Albumasar (787-886).



• Siglo VI: Juan Filópono (490-566) propone que el tiempo en el universo es finito y discute contra la noción de un universo infinito de la Antigua Grecia.



• Siglo IX – Siglo XII: Al-Kindi, Saadia Gaon y Al-Ghazali proponen un universo que tiene un pasado finito y desarrollan dos argumentos lógicos contra la noción de un pasado infinito, concepción que será heredada más adelante por Immanuel Kant.



• 964: Abd Al-Rahman Al Sufi (Azophi), un astrónomo de origen persa, hace las primeras observaciones de la Galaxia Andrómeda y de la Gran Nube de Magallanes en su Libro de las estrellas fijas, convirtiéndose en las primeras galaxias que fueron observadas desde la Tierra exceptuando a la Vía Láctea.



• Siglo XIII: Sharaf al-Din al-Tusi proporciona las primeras pruebas empíricas de la rotación de la Tierra sobre su eje.



• Siglo XV – siglo XVI: Nilakantha Somayaji and Tycho Brahe proponen un universo en el cual los planetas orbitan alrededor del Sol y este orbita alrededor de la Tierra.



• 1543: Nicolás Copérnico publica la Teoría heliocéntrica en De Revolutionibus Orbium Coelestium (Sobre el movimiento de las esferas celestiales).



• 1576: Thomas Digges modifica el sistema copernicano eliminando su límite exterior y reemplazando el borde por un espacio sin acotar lleno de estrellas.



• 1584: Giordano Bruno propone una cosmología no jerárquica, donde el Sistema Solar copernicano no es el centro del Universo, sino más bien, un sistema de estrellas relativamente insignificante, entre una multitud infinita de otros. Es ejecutado por la Santa Inquisición.



• 1610: Johannes Kepler utiliza el oscuro cielo nocturno para argumentar un Universo finito.



• 1687: Las Leyes de Newton describen los movimientos a gran escala del Universo.



• 1720: Edmund Halley lanza una forma primitiva de la Paradoja de Olbers.



• 1744: Philippe Loys de Chéseaux lanza otra forma primitiva de la Paradoja de Olbers.



• 1791: Erasmus Darwin escribe la primera descripción de un Universo cíclico de expansión y contracción en su poema The Economy of Vegetation.



• 1826: Heinrich Olbers formula su Paradoja de Olbers



• 1848: Edgar Allan Poe ofrece la primera solución a la Paradoja de Olbers en “Eureka”, un ensayo que también sugiere la expansión y colapso del Universo.



1900-1949 [editar]



• 1905: Albert Einstein publica la Teoría de la Relatividad Especial, diciendo que el espacio y el tiempo no son continuos separados.



• 1915: Albert Einstein publica la Teoría de la Relatividad General, demostrando que la densidad de energía comba el espacio-tiempo.



• 1917: Willem de Sitter obtiene una cosmología estática isótropa con una constante cosmológica así como una cosmología de expansión del vacío con una constante cosmológica, llamado el Universo de Sitter.



• 1922: Vesto Slipher resume sus hallazgos sobre los corrimientos al rojo sistemáticos de las nebulosas en espiral.



• 1922: Alexander Friedmann encuentra una solución a las Ecuaciones del campo de Einstein que sugieren una expansión general del espacio.



• 1927: Georges Lemaître discute el evento de creación event de un Universo en expansión gobernado por las Ecuaciones del campo de Einstein.



• 1928: Howard Percy Robertson menciona brevemente que las medidas de corrimiento al rojo Vesto Slipher combinadas con las medidas de brillo de las mismas galaxias indican una relación corrimiento al rojo-distancia.



• 1929: Edwin Hubble demuestra la relación lineal corrimiento al rojo-distancia y así demuestra la expansón del Universo.



• 1933: Edward Milne nombra y formaliza el principio cosmológico.



• 1934: Georges Lemaître interpreta la constante cosmológica como debida a la energía del vacío con una inusual ecuación de estado de un fluido perfecto.



• 1938: Paul Dirac sugiere la hipótesis de los grandes números, en la que la constante gravitacionas puede ser pequeña porque disminuye con el tiempo.



• 1948: Ralph Alpher, Hans Bethe(”en ausencia”) y George Gamow examinan la sítesis de elementos en un Universo en rápida expansión y enfriamiento y sugieren que los elementos fueron producidos por captura rápida de neutrones.



• 1948: Hermann Bondi, Thomas Gold y Fred Hoyle proponen la Teoría del Estado Estacionario basadda en el principio cosmológico perfecto.



• 1948: George Gamow predice la existencia de la radiación de fondo de microondas considerando el comportamiento de la radiación primigenia en un Universo en expansión.



1950 a 1999 [editar]



• 1950: Fred Hoyle acuñó con sorna el término “Big Bang”.



• 1961: Robert H. Dicke dice que la vida basada en carbono sólo puede aparecer si la fuerza gravitacional es pequeña, porque es entonces cuando las estrellas se queman. Primera utilización del principio antrópico débil.



• 1965: Hannes Olof Gösta Alfvén propone el ahora olvidado concepto de ambiplasma para explicar la asimetría bariónica.



• 1965: Martin Rees y Dennis Sciama analiza los datos cuánticos de las fuentes quásar y descubre que la densidad de los quásares se incrementan con el corrimiento al rojo.



• 1965: Arno Allan Penzias y Robert Woodrow Wilson, astrónomos en los Laboratorios Bell descubrieron la radiación de fondo de microondas de 2.7 K, que les permitió ganar el Premio Nobel de Física en 1978. Robert H. Dicke, Philip James Edwin Peebles, Peter Roll y David Todd Wilkinson lo interpretaron como una reliquia del Big Bang.



• 1966: Stephen Hawking y George Ellis demuestran que cualquier cosmología relativista general plausible es singular.



• 1966: Philip James Edwin Peebles demuestra que el Big Bang caliente predice la abundancia correcta de Helio.



• 1967: Andrei Sakharov presenta los requisitos para la bariogénesis, una asimetría barión-antibarión en el Universo.



• 1967: John Bahcall, Wal Sargent y Maarten Schmidt miden la división de la estructura fina de las líneas espectrales en 3C191 y por tanto, demostraron que la Constante de estructura fina no varía significantemente con el tiempo.



• 1968: Brandon Carter especula con que tal vez las constantes fundamentales de la naturaleza tienen que estar dentro de un rango restringido para permitir la emergencia de la vida. Primera utilización del principio antrópico fuerte.



• 1969: Charles Misner formalmente presenta el problema de horizonte del Big Bang.



• 1969: Robert H. Dicke formalmente presenta el problema de la monotonía del Big Bang.



• 1973: Edward Tryon propone que el Universo pueda ser una fluctuación del vacío de la mecánica cuántica a gran escala donde la masa-energía positiva es balanceada por la energía potencial gravitacional negativa.



• 1974: Robert Wagoner, William Fowler y Fred Hoyle demuestran que el Big Bang caliente predice las abundancias correctas de deuterio y litio.



• 1976: Alex Shlyakhter utiliza las relaciones de samario del reactor de fisión nuclear natural de Oklo en Gabón para demostrar algunas leyes de la física que han permanecido invariantes durante más de dos mil millones de años.



• 1977: Gary Steigman, David Schramm y James Gunn examinan la relación entre la abundancia primigenia de helio y el número de neutrinos y afirman que pueden existir al menos cinco familias de leptones.



• 1981: Viacheslav Mukhanov y G. Chibisov proponen que las fluctuaciones cuánticas podrían conducir a la estructura a gran escala a un Universo inflacionario.



• 1981: Alan Guth propone el Universo del Big Bang inflacionario como una posible solución a los problemas del horizonte y la monotonía.



• 1990: Los resultados preliminares de la misión COBE de la NASA confirman que la radiación de fondo de microondas es un cuerpo negro isótropo con una sorprendente precisión de una parte entre 105, eliminando así la posibilidad de un modelo integrado de luz estelar propuesto por los entusiastas de la teoría del estado estacionario.



• Años 1990: Experimentos terrestres de la radiación de fondo de microondas miden el primer pico, determinan que el Universo es geométricamente plano.



• 1998: Prueba contradictoria para la constante de estructura fina que varía durante el tiempo de vida del Universo es publicada.



• 1998: Adam Riess, Saul Perlmutter y otros descubren la aceleración cósmica en observaciones de Supernovas Tipo Ia proporcionando la primera prueba para una constante cosmológica no nula.



• 1999: Las medidas de la radiación de fondo de microondas (de forma más notable por el experimento BOOMERanG ver Mauskopf et al., 1999, Melchiorri et al., 1999, de Bernardis et al. 2000) proporcionan pruebas de oscilaciones (picos) en el espectro de anisotropía angular como se esperaba en el modelo estándar de la cosmología para la formación de estructuras. Estos resultados indican que la geometría del Universo es plana. Junto con los datos de la estructura a gran escala, esto proporciona pruebas complementarias para constantes cosmológicas no nulas.



Desde 2000 [editar]



• 2002: El Cosmic Background Imager (CBI) en Chile obtiene imágenes de la radiación de fondo de microondas con la mayor resolución (4 arcmin) a la fecha. Logra cubrir y obtener datos del espectro de anisotropías no alcanzados anteriormente (hasta l ~ 3000). Se infiere un leve exceso de potencia al final del espectro (l > 2500) que aún no logra explicarse completamente, llamado “exceso-CBI”.



• 2003: El WMAP de la NASA toma más fotografías detalladas del cielo completo de la radiación de fondo de microondas. La imagen se puede interpretar para indicar que el Universo tiene 13.700 millones de años (con un 1% de error) y confirmar que el Modelo Lambda-CDM y la inflación cósmica son correctas al complementarse con datos del CBI.



• 2003: El Sloan Great Wall es descubierto.



• 2004: El Cosmic Background Imager (CBI) obtiene el primer espectro del modo-E de polarización de la radiación de fondo de microondas.



• 2006: Los tres años de resultados largo tiempo esperados del WMAP son publicados, confirmando los análisis previos, corrigiendo varios puntos e incluyendo datos de polarización.